By Dr. Ravindra Patil
झोप ही आपल्या मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. वैज्ञानिकांनी अनेक अभ्यासांमध्ये दाखवले आहे की आपली स्मरणशक्ती आणि झोप यांचा थेट संबंध आहे. झोपेच्या वेळेत आपला मेंदू माहिती साठवण्यासाठी आवश्यक असलेला प्रक्रम पूर्ण करतो. यामुळे नवीन माहिती आणि अनुभव चांगल्या प्रकारे आठवणींमध्ये साठवले जातात.
रात्रीच्या चांगल्या झोपेत, मेंदू आपल्या अनुभवल्या गोष्टींना ‘कन्सॉलिडेट’ करतो म्हणजेच त्यांना लांब काळासाठी आठवणींमध्ये ठेवतो. याशिवाय, चांगली झोप आपल्या मेंदूची कार्यक्षमता वाढवते, तणाव कमी करते आणि भावनिक संतुलन राखण्यास मदत करते. झोपेच्या दरम्यान ‘आरईएम’ (Rapid Eye Movement) झोपेची अवस्था म्हणजेच ती अवस्था ज्यात मेंदू सर्वात जास्त सक्रिय असतो, स्मरणशक्ती मजबूत करण्यास सर्वात महत्त्वाची असते.
आहार हा आपला मेंदू आणि मानसिक आरोग्यसाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. काही अन्नपदार्थ मेंदूच्या कार्यक्षमतेला चालना देतात, तर काही त्यावर नकारात्मक परिणाम करतात. जर आपल्याला स्मरणशक्ती सुधारायची असेल, तर अन्नाच्या निवडीला महत्त्व द्यावं लागेल.
हे सर्वात महत्त्वाचे आहे. मच्छी तेल, अखरोट, अलसी आणि बदाम हे ओमेगा-3 फॅटी ऑक्सिड्सचे उत्तम स्त्रोत आहेत. हे मेंदूच्या सेल्सची रचना सुधारतात आणि मेंदूची कार्यक्षमता वाढवतात.
व्हिटॅमिन B12 आणि Folate यांचा कमी सेवन हे स्मरणशक्तीच्या घटनेशी संबंधित आहे. यासाठी, हिरव्या भाज्या, फळे, अंडी, दूध आणि सापट पदार्थांचा समावेश आहारात केला पाहिजे. हे तत्त्व स्मरणशक्ती सुधारण्यासाठी आणि मानसिक स्पष्टता वाढवण्यासाठी महत्त्वाचे आहेत.
अँटीऑक्सिडंट्सचे पदार्थ, जसे की जांभळे फळे, ब्रोकली, गाजर, टोमॅटो आणि चहा, आपला मेंदू मुक्त रॅडिकल्सपासून वाचवतात. यामुळे मेंदूचा वाढता ताण कमी होतो आणि मानसिक स्वास्थ्य कायम राहते.
जास्त साखरेचे सेवन केल्यास मेंदूच्या कार्यावर प्रतिकूल परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे, कमी साखर आणि अधिक पाणी पिणे आपल्या स्मरणशक्तीला उत्तेजन देण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
शारीरिक व्यायामाचे फक्त शरीरावरच नाही तर मानसिक आरोग्यावरही चांगले परिणाम होतात. यामुळे मेंदूचे आरोग्य सुधारते आणि स्मरणशक्तीमध्ये सुधारणा होते. व्यायाम करत असताना रक्तप्रवाह वाढतो आणि त्याच्या सहाय्याने मेंदूला अधिक ऑक्सिजन मिळतो. तसेच, व्यायामामुळे मेंदूमध्ये एंडोर्फिन्सच्या स्रावाने तणाव कमी होतो आणि मन प्रसन्न होते. यामुळे मानसिक स्वास्थ्य सुधारते आणि लक्ष केंद्रित करणे सोपे होते.
धावणे, सायकल चालवणे, जलतरण आणि इतर कार्डिओ व्यायाम प्रकार हे स्मरणशक्ती सुधारण्यास मदत करतात. यामुळे मेंदूला अधिक रक्तप्रवाह आणि ऑक्सिजन मिळतो, ज्यामुळे मेंदूची कार्यक्षमता वाढते.
योग आणि ध्यान एकात्मिक व्यायाम पद्धती आहेत ज्यामुळे शारीरिक आणि मानसिक ताण कमी होतो. यामुळे स्मरणशक्तीला उत्तेजन मिळते, तसेच तणाव कमी होतो. ध्यानामुळे आपल्या मेंदूचे केंद्रित होणे आणि मानसिक स्पष्टता सुधारणे शक्य होते.
तुम्ही जर नियमित व्यायाम करत असाल, योग्य आहार घेत असाल आणि चांगली झोप घेत असाल, तर तुमच्या स्मरणशक्तीमध्ये निश्चितच सुधारणा होईल. यामध्ये एकसारखे प्रयत्न महत्त्वाचे आहेत. जर एकाच घटकावर अधिक भर दिला आणि इतर दोन दुर्लक्ष केले, तर अपेक्षित परिणाम मिळण्याची शक्यता कमी होईल.
तुमच्या आहारात ओमेगा-3 आणि अँटीऑक्सिडंट्सचा समावेश आहे, पण तुम्ही झोप घेत नाही किंवा व्यायाम करत नाही, तर तुमच्या स्मरणशक्तीला पूर्ण समर्थन मिळणार नाही. झोप आणि व्यायाम दोन्ही मानसिक कार्यक्षमतेसाठी आवश्यक आहेत, आणि त्यांचे योग्य संतुलन तुमच्या मेंदूला उत्तेजन देईल.
स्मरणशक्तीची तपासणी नियमितपणे करणे आणि सुधारणा पद्धतींसाठी योग्य रणनीती वापरणे हे आपल्या मेंदूच्या आरोग्यासाठी महत्त्वाचे आहे. मानसिक स्वास्थ्यासाठी योग्य वेळी विश्रांती घेणे, नियमित व्यायाम आणि ताजे आहार सेवन करण्याचा प्रयत्न करा. ह्या सर्व गोष्टी तुमच्या मानसिक दृष्टीकोन आणि स्मरणशक्तीला उत्तेजन देतील.
समर्थ न्यूरो आणि सुपरस्पेशालिटी हॉस्पिटलमध्ये 100+ बेड आहेत आणि हे न्यूरोलॉजिकल समस्या / आजारावरील इमर्जन्सी सर्जरीमध्ये आणि निदानामध्ये तज्ञ आहे.
