चक्कर येणे ही एक सामान्य समस्या आहे, ज्याचा अनुभव अनेकजण कधीतरी घेतात. अचानक डोकं हलकं होणं, शरीराचं संतुलन बिघडणं, आणि डोळ्यांसमोर काळं-काळं दिसणं हे सर्व या लक्षणांचं परिणाम असू शकतं. अनेकदा चक्कर येण्याचं कारण तात्पुरतं असतं, परंतु काही वेळा हे गंभीर आरोग्य समस्येचं लक्षण असू शकतं. या ब्लॉगमध्ये आम्ही चक्कर येण्याची कारणे, लक्षणे, आणि त्यावरील ७ साधे आणि प्रभावी उपाय यांचा आढावा घेणार आहोत.
By Dr. Ravindra Patil
रक्तदाबात होणारे अचानक बदल हे चक्कर येण्याचं प्रमुख कारण असू शकतं. कमी रक्तदाबामुळे (हायपोटेन्शन) शरीरातील पेशींना पुरेसं ऑक्सिजन मिळत नाही. मेंदूला योग्य प्रमाणात रक्तपुरवठा न झाल्याने डोकं हलकं होणं आणि चक्कर येण्याचं लक्षण दिसून येतं. दुसरीकडे, उच्च रक्तदाबामुळे (हायपरटेन्शन) मेंदूला जास्त दाबाने रक्त मिळतं, ज्यामुळे रक्तवाहिन्यांवर ताण येतो आणि चक्कर येऊ शकते.
शरीरातील पाण्याचं प्रमाण कमी झालं की मेंदूला पुरेसं रक्त आणि ऑक्सिजन मिळत नाही. यामुळे डोकं हलकं होऊ शकतं आणि चक्कर येऊ शकते. उन्हाळ्यात किंवा शारीरिक श्रम करताना पाण्याची कमी होणं हे सामान्य आहे, परंतु त्याची भरपाई न केल्यास चक्कर येऊ शकते.
रक्तातील शर्करेचं प्रमाण कमी झालं की शरीराला ऊर्जा मिळत नाही. यामुळे थकवा येतो, चक्कर येते आणि कधीकधी डोळ्यांसमोर अंधुक दिसतं. विशेषतः ज्यांना मधुमेह आहे, त्यांना रक्तशर्करेचं प्रमाण अनियंत्रित असल्याने चक्कर येण्याचा त्रास अधिक होतो.
कानाच्या आत असलेल्या बॅलन्सिंग सिस्टीममध्ये समस्या असल्यास डोकं गरगरू शकतं, ज्याला “व्हर्टिगो” म्हणतात. या स्थितीत, आपण स्थिर असताना देखील सर्वकाही फिरत असल्याचा अनुभव येतो. कानाच्या आत द्रवाच्या असंतुलनामुळे किंवा कानाच्या आत होणाऱ्या इन्फेक्शनमुळेही अशी समस्या होऊ शकते.
अत्याधिक तणावामुळे शरीरात हार्मोन्समध्ये बदल होतात, ज्यामुळे रक्तप्रवाह आणि मेंदूच्या कार्यात असंतुलन येतं. तणावाच्या परिस्थितीत चक्कर येणं, डोकं हलकं होणं किंवा अस्वस्थ वाटणं हे सामान्य आहे.
काही औषधांमुळे चक्कर येण्याचा त्रास होऊ शकतो. रक्तदाब कमी करणारी औषधं, निद्रानाशक, किंवा वेदनाशामक औषधं यामुळे डोकं हलकं होणं किंवा चक्कर येणं होऊ शकतं. जर औषधांचा वापर करताना चक्कर येत असेल, तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणं गरजेचं आहे.
डोक्यावर जोरदार आघात झाल्यास मेंदूला दुखापत होऊ शकते, ज्यामुळे चक्कर येणं सामान्य आहे. इजा झाल्यामुळे मेंदूतील संतुलन राखणारी प्रणाली प्रभावित होते, ज्यामुळे चक्कर येण्याचं लक्षण दिसतं.
चक्कर येण्याची कारणं समजून घेतल्यानंतर आता पाहूया की यावर कोणते उपाय लागू करता येतील. खाली दिलेले उपाय चक्कर येण्यापासून त्वरित आराम देण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकतात.
निर्जलीकरण हे चक्कर येण्याचं सामान्य कारण आहे, त्यामुळे पुरेसं पाणी पिणं अत्यंत आवश्यक आहे. दिवसातून किमान ८-१० ग्लास पाणी पिणं आवश्यक आहे. विशेषतः उन्हाळ्यात आणि शारीरिक श्रम करताना शरीरातील पाण्याची पातळी संतुलित ठेवणं महत्त्वाचं आहे. याशिवाय, नारळ पाणी आणि फळांचे रस हे देखील चांगले पर्याय आहेत.
कमी रक्तशर्करा किंवा पोषक तत्वांच्या कमतरतेमुळे चक्कर येणं ही समस्या उद्भवू शकते. यासाठी संतुलित आहार घेणं आवश्यक आहे. नियमित अंतराने लहान-मोठ्या प्रमाणात खाणं, ज्यामध्ये कार्बोहायड्रेट्स, प्रथिने, आणि आवश्यक जीवनसत्त्वं असतील, हे खूप महत्त्वाचं आहे.
चक्कर येण्याचं एक प्रमुख कारण म्हणजे अचानक उभं राहणं किंवा बसणं. अचानक उठल्यास रक्तप्रवाहात त्वरित बदल होतो, ज्यामुळे डोकं हलकं होऊ शकतं. त्यामुळे हळूहळू उठणं किंवा बसणं चांगलं ठरतं.
चक्कर येताना किंवा डोकं हलकं होत असताना शांत राहून खोल श्वास घ्या. श्वासोच्छ्वासाचे व्यायाम मेंदूला पुरेसा ऑक्सिजन पुरवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. नियमित ध्यानधारणा आणि श्वसनाचे व्यायाम देखील तणाव कमी करून चक्कर येण्याची शक्यता कमी करतात.
रक्तदाबामध्ये असलेली अनियमितता हे चक्कर येण्याचं मुख्य कारण असू शकतं. म्हणून, रक्तदाबाची नियमित तपासणी करणं आणि डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार औषधांचं सेवन करणं आवश्यक आहे. तसेच, जर तुम्हाला उच्च रक्तदाब असेल तर अचानक उभं राहणं किंवा धावणं टाळा.
अल्प झोप किंवा अनियमित झोपेमुळे शरीरावर ताण येतो आणि यामुळे चक्कर येऊ शकते. त्यामुळे दररोज पुरेशी झोप घेणं महत्त्वाचं आहे. दररोज ७-८ तासांची शांत झोप शरीर आणि मनाला ताजेतवाने करते.
तणावामुळे चक्कर येण्याची समस्या निर्माण होऊ शकते. त्यामुळे तणाव कमी करण्यासाठी नियमित योगा आणि ध्यानधारणा करणं अत्यंत प्रभावी ठरू शकतं. या व्यायामांमुळे मन शांत होतं आणि शरीरातील रसायनांची संतुलन राखली जाते.
समर्थ न्यूरो आणि सुपरस्पेशालिटी हॉस्पिटलमध्ये 100+ बेड आहेत आणि हे न्यूरोलॉजिकल समस्या / आजारावरील इमर्जन्सी सर्जरीमध्ये आणि निदानामध्ये तज्ञ आहे.
