मेंदू हा आपल्या शरीरातील सर्वात महत्वाचा अवयव आहे. हे आपल्या सर्व शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक कार्यांचे नियंत्रण करतो. निरोगी मेंदू आपली विचारशक्ती, एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती राखण्यास मदत करतो. आजच्या काळात, जिथे जीवनशैली अधिक गतिमान आणि तणावग्रस्त झाली आहे, तेथे मेंदूच्या कार्यक्षमतेला जपण्यासाठी आहाराचे महत्त्व खूपच वाढले आहे. योग्य आहार घेतल्यास आपला मेंदू दीर्घकाळ निरोगी राहू शकतो आणि आपल्या कार्यक्षमतेत मोठी वाढ होऊ शकते. येथे काही आहारतज्ञांनी दिलेले महत्वाचे आहाराचे टिप्स दिले आहेत.
By Dr. Ravindra Patil
ओमेगा-३ फॅटी ऑक्सिड्स हे मेंदूच्या आरोग्यासाठी अत्यंत उपयुक्त घटक आहेत. हे फॅटी अॅसिड्स मेंदूच्या पेशींमधील संवाद सुधारतात आणि मेंदूची विकास प्रक्रिया जलद करतात. मासे (विशेषतः सॅल्मन, मॅकरेल), फ्लॅक्स सीड्स (अळशी), चिया सीड्स, आणि अक्रोड हे ओमेगा-३ फॅटी अॅसिड्सचे मुख्य स्रोत आहेत. या पदार्थांचा नियमित सेवन केल्याने डिमेंशिया आणि अल्झायमर सारख्या रोगांचा धोका कमी होतो. या पदार्थांचा समावेश आपल्या दररोजच्या आहारात करणे मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी फारच फायदेशीर ठरते.
अँटीऑक्सिडंट्स हे आपल्या मेंदूच्या पेशींना मुक्त रॅडिकल्समुळे होणाऱ्या नुकसानापासून वाचवतात. त्यामुळे वयाच्या वाढीमुळे होणारे नुकसान कमी होते आणि मेंदूची क्षमता वाढते. ब्लूबेरी, स्ट्रॉबेरी, पालक, ब्रोकोली आणि आर्टिचोक ही अँटीऑक्सिडंट्सने भरपूर समृद्ध अन्न आहेत. यांचा आहारात समावेश केल्यास मेंदू अधिक तंदुरुस्त राहतो आणि दीर्घकाळ निरोगी राहण्यास मदत होते.
बी-कॉम्प्लेक्स व्हिटॅमिन्स जसे की बी१, बी६, बी१२ आणि फॉलिक ऑक्सिड हे मेंदूसाठी अत्यावश्यक आहेत. हे व्हिटॅमिन्स मेंदूच्या रासायनिक संतुलनात मदत करतात आणि मेंदूची पेशींची वाढ सुधारतात. संपूर्ण धान्य, अंडी, हिरव्या पालेभाज्या, आणि सोयाबीन हे बी-कॉम्प्लेक्सचे चांगले स्रोत आहेत. बी-कॉम्प्लेक्स व्हिटॅमिन्स मानसिक तणाव कमी करतात आणि मेंदूला निरोगी ठेवतात.
डार्क चॉकलेटमध्ये फ्लॅवोनॉइड्स नावाचे अँटीऑक्सिडंट्स असतात, जे मेंदूतील रक्तप्रवाह सुधारतात आणि मेंदूच्या पेशींना पोषण देतात. यामुळे स्मरणशक्ती सुधारते आणि तणाव कमी होण्यास मदत होते. मात्र, चॉकलेटचे मर्यादित प्रमाणात सेवन गरजेचे आहे. शुद्ध डार्क चॉकलेटचे थोडे सेवन केल्याने फायदाच होतो. चॉकलेट खाण्याचा अतिरेक टाळला पाहिजे कारण त्यात साखरेचे प्रमाण अधिक असू शकते.
हिरव्या पालेभाज्यांमध्ये लोह, फॉलिक अॅसिड आणि अँटीऑक्सिडंट्स असतात, जे मेंदूसाठी उपयुक्त असतात. पालक, मेथी, कोथिंबीर यासारख्या पालेभाज्या नियमित खाल्ल्याने मेंदूची कार्यक्षमता टिकून राहते आणि मानसिक थकवा दूर होतो. सलाड्समध्ये विविध भाज्या मिसळून खाल्ल्याने शरीराला आवश्यक पोषण मिळते. हा आहार मेंदूच्या आरोग्यासाठी खूपच महत्त्वाचा आहे.
व्हिटॅमिन ई हा अँटीऑक्सिडंट्सच्या गटातील एक प्रमुख घटक आहे. हा घटक मेंदूच्या पेशींना ऑक्सिडेटिव्ह तणावापासून संरक्षण देतो आणि वृद्धापकाळात होणाऱ्या स्मृतिभ्रंशाचा धोका कमी करतो. अक्रोड, बदाम, सूर्यफूल बिया, आणि भोपळ्याच्या बिया हे व्हिटॅमिन ईचे उत्कृष्ट स्रोत आहेत. व्हिटॅमिन ईच्या कॅप्सूल्सचे सेवनही फायदेशीर ठरते.
शरीरातील पाण्याचे संतुलन राखणे मेंदूच्या कार्यक्षमतेसाठी महत्त्वाचे आहे. पाण्याचा अपुरा पुरवठा मेंदूच्या कार्यक्षमतेवर परिणाम करतो. मेंदूला योग्य प्रमाणात कार्य करण्यासाठी दररोज ८-१० ग्लास पाणी पिणे आवश्यक आहे. पाण्यामुळे मेंदूची पेशी जलदगतीने काम करतात आणि ताजेतवाने राहतात.
हिरवा चहा हा अँटीऑक्सिडंट्सने भरपूर आहे, जो मेंदूला ताजेतवाने ठेवतो. हिरव्या चहामध्ये असलेले कॅटेचिन नावाचे घटक मेंदूतील न्यूरॉन्सना बळकट करतात आणि स्मरणशक्ती वाढवतात. नियमित हिरव्या चहाचे सेवन केल्याने मेंदू ताजेतवाने राहतो आणि ध्यानधारण क्षमता वाढते.
आंतड्यांचे आणि मेंदूचे आरोग्य परस्परांशी निगडीत आहे. आंतड्यांमध्ये असलेले बॅक्टेरियांचे संतुलन मेंदूवर परिणाम करु शकते. प्रोबायोटिक्स असलेले पदार्थ जसे की दही आणि किण्वित पदार्थ आंतड्यांचे आरोग्य सुधारतात आणि एकाग्रता वाढवतात.
जास्त प्रमाणात साखर, तेलकट अन्न, आणि जंक फूड मेंदूला हानी पोहोचवतात. या पदार्थांमुळे तणाव वाढतो. जंक फूडच्या सेवनावर नियंत्रण ठेऊन पौष्टिक अन्नाचा समावेश केल्याने मेंदू निरोगी राहतो.
समर्थ न्यूरो आणि सुपरस्पेशालिटी हॉस्पिटलमध्ये 100+ बेड आहेत आणि हे न्यूरोलॉजिकल समस्या / आजारावरील इमर्जन्सी सर्जरीमध्ये आणि निदानामध्ये तज्ञ आहे.
