सायटिका हा एक त्रासदायक आजार आहे ज्यामध्ये पाठीच्या कंबरेपासून ते पायाच्या तळापर्यंत जाणारी तीव्र वेदना अनुभवली जाते. सायटिक नर्व (Sciatic Nerve) हा शरीरातील सर्वात मोठा तंतू असतो, आणि या तंतूवर दाब आल्यामुळे किंवा त्याला इजा झाल्यामुळे सायटिक वेदना होते. या वेदनांमुळे चालणे, बसणे, उठणे अशा साध्या हालचालींसुद्धा त्रासदायक ठरतात. कधी-कधी सायटिकाचा त्रास एका बाजूच्या पायात अधिक तीव्र असतो, ज्यामुळे सामान्य हालचालींचा परिणाम होतो.
By Dr. Ravindra Patil
हर्निएटेड डिस्क हे सायटिकाच्या वेदनांचे सर्वात सामान्य कारण आहे. कंबरेतील दोन मणक्यांमधील डिस्क्स एकमेकांवर शॉक एब्जॉर्बर म्हणून कार्य करतात, परंतु कधीकधी या डिस्कची स्थिती बदलून ती सायटिक तंतूवर दाब आणते. डिस्कची बाहेरील संरचना फाटते आणि आतील जेलसारखी रचना बाहेर येते, ज्यामुळे सायटिक नर्ववर दाब पडतो आणि वेदना सुरू होतात.
स्पायनल स्टेनोसिस ही कंबरेतील मणक्यांच्या चॅनेलचा अरुंद होण्याची स्थिती आहे. या अरुंद झालेल्या चॅनेलमुळे सायटिक नर्ववर दाब येतो, ज्यामुळे वेदना निर्माण होतात. या प्रकारच्या स्थितीचा त्रास मुख्यत्वे वृद्ध व्यक्तींमध्ये आढळतो.
पिरिफॉर्मिस हा एक छोटा स्नायू आहे, जो नितंबाच्या बाजूस स्थित असतो. जेव्हा या स्नायूत तणाव निर्माण होतो किंवा तो ताठर होतो, तेव्हा सायटिक नर्ववर दाब पडतो. परिणामी, या स्नायूतील तणावामुळे सायटिका उद्भवते.
वयोमानानुसार शरीरातील मणक्यांच्या डिस्क्सची झीज होऊ लागते. हे डिस्क्स पातळ होतात, ज्यामुळे मणक्यांवरील दाब अधिक होतो आणि तंतूवर ताण पडतो. परिणामी, सायटिक नर्ववर दाब येतो आणि सायटिकाचे वेदना निर्माण होतात.
कधी कधी अपघातामुळे किंवा पाठीच्या हाडांवर झालेल्या इजेमुळे सायटिक नर्वची स्थिती बिघडते. हे इजा सायटिक नर्ववर दाब आणतात, ज्यामुळे तीव्र वेदना निर्माण होतात.
सायटिकाचे लक्षणे सहज ओळखता येतात, कारण यामध्ये वेदनांचा प्रामुख्याने अनुभव घेतला जातो. खालील लक्षणे सायटिकाचा त्रास ओळखण्यास मदत करतात:
सुरुवातीला, पाठीच्या एका बाजूला किंवा कंबरेच्या खालील भागात वेदना सुरू होतात. या वेदना हळूहळू वाढतात, आणि कधी कधी असह्य होतात.
सायटिक नर्वच्या मार्गावरून जाणाऱ्या वेदना खूप तीव्र असतात. हे वेदना खूप खोलवर पायात जाणवतात, जणू काही पायात तीव्र कळवळणं होतंय.
कधी कधी सायटिक वेदनांमुळे पाय सुन्न होतो. पायात ताठरपणाची भावना येते, आणि काहीवेळा पायाची हालचाल करणे कठीण होते.
सायटिका झाल्यास पायात कमजोरी येऊ शकते. यामुळे चालणे किंवा उभे राहणे कठीण होते.
बैठक, चालणे किंवा उभे राहिल्यावर वेदना अधिक तीव्र होतात. काहीवेळा पायांची हालचाल करताना वेदना अधिक वाढतात.
सायटिकाचे निदान करण्यासाठी डॉक्टरांनी रुग्णाचे लक्षणे विचारात घेतले पाहिजे. सायटिकाचे निदान करण्यासाठी खालील पद्धतींचा वापर केला जातो:
डॉक्टर पाठीतील हालचाली, पायातील सामर्थ्य, आणि संवेदनांची तपासणी करतात. तसेच रुग्णाच्या पाठीतील मणक्यांची स्थिती तपासली जाते.
सायटिक नर्ववर कोणत्याही प्रकारचा दाब आहे का, हे पाहण्यासाठी एमआरआय स्कॅनचा वापर केला जातो. या स्कॅनद्वारे तंतूवरील दाब आणि हर्निएटेड डिस्कसारखी स्थिती तपासली जाते.
सीटी स्कॅनचा वापर पाठीच्या मणक्यांची स्थिती आणि हाडांची तपासणी करण्यासाठी केला जातो.
या चाचणीमध्ये नर्वच्या विद्युत क्रियांचा अभ्यास केला जातो. यामध्ये नर्वच्या क्रियाशीलतेची माहिती मिळते आणि तंतूवरील ताण ओळखला जातो.
सायटिकाचा उपचार करण्यासाठी वेदना कमी करणे आणि तंतूवरील दाब कमी करणे हे प्रमुख उद्दिष्ट असते. सायटिकाच्या उपचारांमध्ये खालील पद्धतींचा वापर केला जातो:
फिजिकल थेरपीद्वारे स्ट्रेचिंग व्यायाम आणि स्नायूंच्या बळकटीसाठी काही विशेष व्यायाम केले जातात. हे व्यायाम तंतूवरील दाब कमी करण्यासाठी उपयुक्त असतात.
वेदनांचे प्रारंभिक उपचार म्हणून थंड आणि गरम पॅक वापरले जातात. थंड पॅक सूज कमी करण्यासाठी उपयुक्त असतो, तर गरम पॅक स्नायू सैल करण्यासाठी वापरला जातो.
चिरोपॅक्टिक थेरपीद्वारे पाठीच्या हाडांची स्थिती सुधारून सायटिक नर्ववरील दाब कमी केला जातो.
जर इतर कोणतेही उपाय यशस्वी ठरत नसतील, तर शस्त्रक्रियेचा पर्याय वापरला जातो. मायक्रोडिस्केक्टॉमी सारख्या शस्त्रक्रिया तंतूवरील दाब कमी करण्यासाठी केल्या जातात.
सायटिकाच्या पुनरावृत्तीपासून स्वतःचा बचाव करण्यासाठी जीवनशैलीतील काही बदल उपयुक्त ठरू शकतात:
पाठीला योग्य आधार देणाऱ्या खुर्चीचा वापर करा. बसताना पाठीचा ताण कमी करण्यासाठी ध्यान द्या.
वजन कमी ठेवल्यामुळे पाठीवरील दाब कमी होतो. जास्त वजन सायटिका होण्याची शक्यता वाढवते.
पाठीचे स्नायू मजबूत ठेवण्यासाठी नियमित स्ट्रेचिंग आणि व्यायाम आवश्यक आहे.
योगा आणि ध्यान यामुळे शरीरातील तणाव कमी होतो आणि पाठीच्या आरोग्यास मदत मिळते.
समर्थ न्यूरो आणि सुपरस्पेशालिटी हॉस्पिटलमध्ये 100+ बेड आहेत आणि हे न्यूरोलॉजिकल समस्या / आजारावरील इमर्जन्सी सर्जरीमध्ये आणि निदानामध्ये तज्ञ आहे.
